A.İHSAN TOKGÖZ ve JULES VERNE

(Bu yazı 23 Şubat 2017’de Oggito.com’da yayımlanmıştır)

Jules Verne’i okurken yayınevinin kitaptaki notuyla karşılaştım.

Oldum olası dipnotlara, yazarın, editörün veya çevirmenin notlarına ilgi duyarım. O notlardan yeni şöyler öğrenirim, yeni yazılar yazarım. Jules Verne’in tüm kitaplarını yayımlayan İthaki Yayınları’nın ilk sayfaya koyduğu bu notta ünlü Fransız yazarı Türkçeye kazandıran ismin Ahmet İhsan Tokgöz olduğu belirtiliyordu. Kim olduğunu araştırdığımda karşıma hem bir siyasetçi ve hem de gerçek bir kültür adamı çıktı.

Aydın kişiliğiyle Türk yazınına hizmet etmiş derin bir entelektüel. 1868 yılında İstanbul’da doğan Ahmet İhsan Tokgöz, Mülkiye’de okumuş. Mezuniyetinden sonra Dışişleri Bakanlığı’na girmiş ve Tercüme Odası’nda mütercimlik yapmaya başlamış. Ama hep yazın dünyasının içinde olmuş. Alem Basımevi’ni kurarak çeşitli dergiler yayımlamış. ŞafakÜmranServeti Fünun ve Uyanış dergileri onundur.

Türk kültür dünyasına hizmet ederken bir yandan Yüksek Ticaret Mektebi’nde Coğrafya Öğretmenliği yapmaya başlamış. Kitaplarıyla ve dergileriyle mutlu bir aydın olmasına rağmen bürokrasiden de kopmamış. Beyoğlu 6. Daire Belediye Müdürlüğü, Piyer Loti Derneği Kuruculuğu ve Başkanlığı, Lozan Barış Konferansı için kurulan Basın Bürosu Yöneticiliği, Hilal-i Ahmer yani Kızılay Himaye-i Etfal Cemiyeti, Türk Hava Kurumu Dernekleri Üyeliklerinde bulunmuş.

Jules Verne İçin 234 Frank Telif Bedeli

Sonra siyasete girmiş Tokgöz. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde 4, 5 ve 6’ıncı dönem Ordu Milletvekilliği yapmış. Çeşitli gazete ve dergilere futbol ve spor yazıları yazmış. Üstelik Türkiye Milli Olimpiyat Komitesi’nin ilk başkanı olmuş. Yabancı dil bilmesi onu bürokraside ve siyasette yükseltmiş. İçinden hiçbir zaman eksilmeyen okuma arzusuyla, Fransız yazarı Jules Verne’in Fransızca baskılarını okumuş ve çok sevmiş. Jules Verne’e olan tutkusu Denizler Altında 20 Bin Fersah ile başlamış. Öyle ki, bilimkurgu özellikleri taşıyan bu roman Tokgöz’ün aklını başından almış. Böyle bir eseri Türkçeye kazandırmayı çok isteyen Tokgöz, hemen Fransa ile bağlantıya geçmiş. Ahmet İhsan Bey, kitabı yayımlayan Hezel Yayınevi’ne 1889 yılında 234 Frank telif bedeli ödeyerek kitabın yayın haklarını satın almış. Ödenen telifin belgesi, Fransa’da yayıncılık dünyasının önemli belgeleri arasında sayılıyor. O gün bugündür Türk okuru Jules Verne’i okuyor ve daha çok seviyor.

Ahmet İhsan Tokgöz, aydın bir insanın neler yapabileceğini göstermiyor yalnızca. Türkiye’de geçmişte siyaset yapan insanların ne kadar ileri görüşlü aydınlar olduğunu da gösteriyor. Yüksek düzeyli bir memur olarak devlete hizmet ederken, sahip olduğu birikimle okumaya aç bir ulusun dünyayı tanıyabilmesi için elinden geleni yapıyor. Tokgöz’ün çevirilerinin yanı sıra kendi yazdığı romanları da bulunuyor: HaverÜlfet ve Haraşo yayımlanmış romanlarının adı. Keşke bu romanların yeni baskıları yapılsa ve edebiyatseverler onu yeniden keşfetse.

Bu kültür adamını 28 Aralık 1942’de kaybettik. Kendisine bir Türk okuru olarak teşekkür ediyorum.


Facebook’ta PaylaşTwitter’da Paylaş