(Bu yazı 16 Mayıs 2017’de mürekkephaber.com ‘da yayımlanmıştır).
Çok dinli ve çok kültürlü bir bölgeden, Mardin’in kadim tarihinden bugüne kalan deyişlerden birisi bu: “Kiliseyi bıraktı, dini öğrendi.” Arapça orjinaliyle söylersek: “Tala’mil bi’e ut’ellem şerie.”
“Caminin yolunu bilmez, şeriatı anlatır” diye farklı bir söylenişi daha var. Hepsi Arapça söyleniyor ve Mardin ve çevresinde hala kullanılıyor.
Türkiye’de bölgelere göre değişen binlerce atasözümüz ve deyimimiz var. Tıpkı masallarımız gibi halkın sözlü kültüründen doğan bu deyimler, yaşanan olaylardan ve karşılaşılan durumlardan türetilmiş, tecrübeyle sınanmış ifadeler ve büyük çoğunluğu günümüzde de kullanılıyor.
Türk Dil Kurumu’nun “Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimleri Sözlüğü” iki cilt halinde yayınlanan önemli bir eserdir. Ömer Asım Aksoy’un İnkılap Yayınları’ndan çıkan “Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü” de iki cilt halinde yayınlanan bir başka eserdir ve toplamı bin 204 sayfadır.
Başka eserler de var.
Ertuğrul Saraçbaşı’nın Yapı Kredi’den yayınlanan “Örnekleriyle Büyük Deyimler Sözlüğü”, Ali Püsküllüoğlu’nun Arkadaş Yayınları’ndan yayınlanan “Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü” , Emin Özdemir’in Bilgi Yayınevi’nden yayınlanan “Deyimler Sözlüğü” eserleri Türkçe’nin yaşayan hazinelerini saklar ve bu eşsiz hazineleri okurlarına keyifle sunar.
1947 doğumlu yazar ve öğretmen Cemil Çaktır’ın sadece Mardin’e has Arapça atasözü ve deyimleri içeren bir sözlük yazdığını kente gidince öğrendim.
Yirmi yıl öğretmenlik yapan ve doğup büyüdüğü bölgenin folklorik özelliklerine büyük merak duyan Çaktır, yıllarca üzerinde çalıştığı bu sözlüğün yayınlandığını göremeden 2014 yılında hayatını kaybetmiş. Kitabı onun bıraktığı yerden devralan ve çalışmaya kaldığı yerden devam eden Ahmet Çınarbaş, Cemil Çaktır’ın yazdıklarını düzenlemiş, üzerine yeni deyim ve atasözleri ekleyerek kitabı “Mardin’den Altın Sözler” adıyla 2017 yılında yayınlatmayı başarmış. Artuklu Yayınları’ndan çıkan kitapta 800’den fazla deyim var. Kitaptaki deyimler, deyimlerin söyleniş şekilleri ve atasözleri köy köy dolaşılarak veya Mardin’e farklı amaçlar için gelen köylülerle konuşularak hazırlanmış. Yani gerçek bir kültür hazinesi.
Alfabetik olarak hazırlanan sözlükte önce Arapça deyime sonra deyimin Türkçe okunuşuna ve ardından da o deyimin açıklamasına yer veriliyor. “At sahibine göre kişner”, “Nerede hareket orada bereket”, “tok açın halinden anlamaz”, “dünya malı dünyada kalır” , “bir gram et bin ayıp örter”, “görünen köy kılavuz istemez” gibi Türkçe’ye de girmiş ve halen halk arasında kullanılan deyimlere de yer verilmiş. Hepsi Arapça ve Türkçe.
Mardin’de biraraya geldiğimiz kitabın redaktörü Ahmet Çınarbaş, “Mardin’de Türk, Arap, Kürt ve Süryani kültürünün yaşadığını ve halklara ait çok sayıda deyiş, söylence ve atasözü olduğunu” hatırlatıyor bize. Yeni projesinin “Kürtçe Deyimler ve Atasözleri” hazırlamak olduğunu anlatan Çınarbaş, Kültür Bakanlığı’ndan destek beklediğini bizim aracılığımızla duyuruyor.
Destek bekleyen başka aydın insanlar da var Mardin’de.
Sokak arasında rastlayıp içeri girdiğimiz “Sinekli Bakkal”ın sahibi Murat Basut onlardan biri.
Adı Sinekli Bakkal ama burası sadece bir bakkal dükkanı değil.
Bu bakkalın raflarında bisküviler, peynirler, yağlar ve sabunlardan başka onlardan çok daha değerli ürünler duruyor: Kitaplar.
Murat Basut, fakir çocukların okuyabilmesi için bakkalında kitaplar bulundurmaya başlamış. Zamanla kitapların ve kitap isteyen çocukların sayısı artmış. Basut, kitapların takibini yapabilmek için bir kütüphaneci gibi kitaplara numaralar vermeye başlamış ve her birini konusuna ve yazarına göre dizmeye başlamış. Kitaplar, yaydıkları ışıkla bu küçük bakkal dükkanını öyle güzel aydınlatıyor ki dışarıya çıkmak istemiyorsunuz.
Murat Basut, Suriye’deki savaştan sonra kente göç eden aileler nedeniyle Arapça roman, şiir ve öykü kitaplarına da ihtiyaç duyduklarını anlatıyor. Ama sadece Arapça değil. Türkçe, İngilizce, Kürtçe ve diğer dillerde roman, öykü ve deneme kitaplarının hepsini kabul ediyorlar. Zaten Mardin’e gelen yerli-yabancı turistler bu ‘bakkal-kütüphaneye’ kitap bağışı yaparak gönüllü katkıda bulunuyorlar.
Siz de kitap bağışı yapmak isterseniz adresi verelim:
Murat Basut. Sinekli Bakkal. Şar Mahallesi. 239 Bademli Sokak. No: 68 Mardin.